قره ضیاءالدین قره ضیاءالدین
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	آذربایجان غربی
شهرستان	چایپاره
بخش	مرکزی
مردم
زبان‌ گفتاری	ترکی آذربایجانی ، کردی کرمانجی
اطلاعات شهری
ره‌آورد	آجر سفال گرگین
پیش‌شماره تلفنی
وبگاه	شهرداری قره ضیاءالدین

قره‌ضیاءالدین شهری است در شهرستان چایپاره استان آذربایجان غربی ایران.

قسمت‌های قره ضیاءالدین امروزی ترکیبی از روستاهای ، و مزارع مربوط به حاچا به معروف هستند.

• چایپاره: نام اولیه این منطقه، چُوَرس بوده که بعداً به چایپاره تغییر نام یافته‌است در مورد وجه چایپاره دو نظر وجود دارد: عده‌ای بر آنند که نام اصلی بخش چایپاره ترکیبی از «چهار» و «پاره» است، و آن به این دلیل است که در قدیم این منطقه از چهار قسمت تشکیل یافته بود. عده‌ای نیز بر این عقیده هستند که همان چایپاره درست است و دلیل آن این که رودخانه (رودخانه و «پاره» فارسی به معنای تکه و قسمت.)
• قره ضیاءالدین: این نام از دو بخش مجزا تشکیل یافته‌است: یک قسمت آن «قره» یا «قرا» است و نام «ضیاءالدین» هم بخش دوم آن بوده‌است. برخی معتقدند که قره یا قرا در نام این محل همان لغت «

• قلعه اوراتوﺋی روستاهای بسطام: قلعه مذکور متعلق به تمدن اوراتویی سده واقع در غرب شهر قره ضیاءالدین به مسافت ۷ کیلومتر از شهر قره ضیا ءالدین. برابر سنگ نوشته‌ای که در بالای درب قلعه مخروجه دژ بسطام به طول ۷۲ و به عرض ۱۶ سانتی متر به خط میخی بدست آمده چگونگی احداث قلعه مذکور چنین توصیف شده‌است:

روسا پسر ارگشتی این معبد را برای خالدی خدا بر پا کرد به نیروی خدا. روسا پسر ارگشتی سخن می‌گوید: این سرزمین خالی بود و چیزی در اینجا بر پا نشده بود و همانطوری که خدای به من فرمان داده‌است من در اینجا بنا ساختم و این جا را شهر روسا نامیدم. روسا پسر ارگشتی می‌گوید هر کس که این نبشته را منهدم کند و به آن زیان رساند یا آن را بشکند خالدی خدای او را به وسیله خدای هوا و خدای آفتاب و خدایان دیگر بر خواهد انداخت و در زیر آفتاب نامی از خود نگاه نتواند داشت. منم رو سا پسر ارگشتی شاه نیرومند شاه کشورها سرور شهر توشیا.

هر چند سنگ نوشته‌های دیگری از تمدن اوراتویی از منطقه بدست آمده اما از متن سنگ نوشته مذکور چنین بر می‌آید که روسا پسر ارگشتی قلعه بسطام را معبدی برای خالدی بنا کرده‌است که نام اولیه آن روزاهلنی بوده‌است ولی از آنجا که زیر بنای این شهر را روسا پسر ارگشتی گذارده‌است در منابع ارمنی این قلعه بنام شهر روسا معروف گردیده‌است که پروفسور هینتس هم برابر این اطلاعات شهر مزبور را روسا نامیده‌است.

علاوه بر موارد فوق در قلعه بسطام آثار مربوط به ارمنیان نیز موجود می‌باشد که بنام اورارتویی معروف است ولی در حفاریهای محوطه قلعه قرون وسطی در ارتفاعات قلعه بسطام سنگی با لبه‌های نامنظم به دست آمده که نقش صلیب ارمنی بر روی آن کنده شده‌است. با انحلال و شکست اورارتوها از دولت‌های همسایه، ارمنیان تازه وارد تمدن اورارتوی در منطقه شدند و در طول اقامت طولانی خود در منطقه آثار تاریخی چندی از خود بجا گذاشته‌اند که نمونه‌هایی از آن تا بحال باقی است که از جمله آنها یک قلعه و یک اطاق به نام بوزخانه در قسمت جنوبی شرقی روستای مذکور می‌باشد.

• قرمزی مسجد چورس: در دوره صفویه شهرهای مرزی ایران به دلیل حمله‌های مکرر نظامیان عثمانی ارزش و اعتبار خود را از دست دادند و از آنجا که شهر خوی نیز در منطقه مرزی دو کشور واقع بود ویران و مرکزیت آن به روستا ی چورس انتقال یافت. با رونق روستای چورس که امنیت و آبادی آ ن از زمان سلطان خان سوء باشی آغاز و تا دوره ایوب خان و پسرش مرتضی قلی خان بزرگ ادامه یافت و با انعقاد معاهده قصر شیرین (ذهاب) در سال ۱۰۴۹ ه ق، با صلح نسبی که میان دو کشور ایجاد شد با رونق راههای تجاری قدیم (جاده خوی، طرابوزان شاخه‌ای از جاده ابریشم) چورس از این رونق اقصادی بهره‌ها برده و بنا‌هایی در آن روستا ساخته شد که از بناهای زیبای آن دوره می‌توان به مسجد اقعی (قرمزی مسجد) چورس اشاره نمود.

تارونیه، بازرگانی و جهانگرد مشهور فرانسوی در دوره صفویه با مشاهده چورس درباره آن می‌نویسد:

از کوتیکار می‌رود به خلوت به کوجیا به دارکاون به سلیمان سرا این چهار مکان آخری عبارت است از ۴ کاروانسرا که بالنسبه راحت ترند. از سلمان سرا می‌روند به کورس و بیگ آن خراج گذار شاه ایران است و در قلعه‌ای کهنه در دو کیلومتری آن اقامت دارد و در آنجا باید برای هر مال التجاره ۹ عباسی حق گمرگ ادا کرد و بعلاوه سوغات برای بیگ عبارت است از چند کله قند و جعبه‌های شیرینی و کوزه‌های مربا، زیرا که تعارف نقدی خلاف احترام است و بشرافت بیگ بر می‌خورد در کورس شراب خوب یافت می‌شود و ازآنجا به دو هاقلی (اوغلی)....

قرمزی مسجد که به مسجد مرتضی قلی خان معروف است بنایی است به طول و عرض ۱۹ * ۹۱ متر و با زیر بنایی به مساحت تقریبی ۳۶۰ متر مربع دارای چهار ستون سنگی در داخل مسجد که طاقها و گنبدهای مسجد بر روی این ستونها استوار است تماماً سنگی و به صورت هشت بعدی و در بالای ستونها چهار بعدی و بزرگتر می‌باشد. ارتفاع هر ستون ۲ متر و محیط ستونها در پایین ۶۰/۲ و در بالای ستون ۳۳/۳ متر می‌باشد ارتفاع سقف ازکف مسجد در محل قوس هر ستون و دیوار ۴ متر و در وسط گنبدها حدود ۶ متر می‌باشد حجاری مختصری نیز که به ستونها شکل یک گل را می‌دهد دیده می‌شود. طاق مقرنس مسجد از آجر پخته ساخته شده و دیوارهای ضخیم آن از درون مسجد از سنگ به «قرمزی مسجد» ناشی از همین سرخ رنگ بودن تمام آجرها می‌باشد.

• زیارتگاه حضرت ابوالفضل العباس: مهمترین زیارتگاه منطقه چایپاره، زیارتگاه حضرت ابو الفضل واقع در روستای حمزیان می‌باشد. در مورد تاریخچه این زیارتگاه نقل است: دو نفر مالک ملک فعلی این مکان بودند که در مورد چگونگی تقسیم آن با یکدیگر اختلاف پیدا کرده و به همین خاطر یکی از آن دو نفر سهم خود را وقف حضرت عباس می‌نماید ولی شریک دوم، سهم خود را جدا نموده و شروع به به حصار کشی می‌کند در حین حصار کشی این شخص متوجه می‌شود سنگی که قبلاً در دیوار نهاده رها نموده و به محل اصلیش برگشته‌است این واقعه سه روز متوالی اتفاق می‌افتد که سر انجام این شخص از عمل سنگ متحیر گشته و سهم خود را وقف حضرت عباس می‌کند. در حال حاضر در این زیارتگاه تقدس یافته‌است. علاوه بر مناطق تاریخی فوق قسمت شمالی بزطام با مناظر زیبای طبیعی با جریان رودخانه آغ چای منظره بسیار دلربایی بوجود آورده‌است که در نهایت منتهی به پروژه می‌گردد.
• پل دوقوز گوز (پل نُه دهنه کسیان): این پل مهمترین پل ارتباطی در محور جاده حمزیان بوده که این جاده منطقه چایپاره، ماکو، شوط و پلدشت را با شهرستان خوی و سایر شهرستانها در دوران پیشین بخصوص در زمان رضا شاه و اوایل دوره پهلوی دوم وصل می‌کرد. این پل در دوره رضا شاه توسط مهندسین خارجی بطول ۵۰ متر و به ارتفاع ۷ متر بر روی رودخانه آغ چای احداث و در اوایل دوره محمد رضا شاه توسط احمد خان بیات ماکو مرمت گردید ولی با احداث جاده ترانزیتی ایران–اروپا، جاده حمزیان و به تبع آن پل مزبور اهمیت خود را از دست داد ولی بخاطر سبک معماری خاص خویش به یکی از آثار تاریخی منطقه تبدیل گردید.
• یغین داش: از جمله محل‌های تاریخی اطراف قره ضیاءالدین است که مربوط به دوره جنگ‌های ایران و روس می‌شود. بنا به روایتی که بین مردم وجود دارد در یکی از جنگ‌ها عباس میرزا امر می‌کند که هر سرباز عازم جنگ سنگی برداشته و در محلی بیاندازد و در هنگام مراجعت از جنگ دوباره امر به برداشتن یک سنگ از محل سنگ‌های انباشته شده می‌کند. لذا امروزه در حدود ۴ کیلومتری جاده از جاده ترانزیتی بازرگان در دو طرف جاده تلی از سنگ وجود دارد که مربوط به این واقعه می‌شود.

حمام قره ضیاالدین

پانویس

منابع

• شهرداری قره ضیاءالدین
• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۸۳ خ.
• چایپاره درگذر تاریخ نوشته عادل باقری